Efektet ekonomike dhe zhvillimore të krizës ‘Covid19’ (19)

Krizat ekonomike e kanë përcjellë njerëzimin përgjatë gjithë historisë së tij. Këto kriza, herë shkaktohen nga fatkeqësitë natyrore, siç janë tërmetet, vullkanet, vërshimet, zjarret, epidemitë, etj.; e, herë janë rezultat i fatkeqësive të cilat i shkakton dora e njeriut, edhe atë, qoftë përmes luftërave, konflikteve, dëmeve ekologjike, etj., apose, përmes dëshirës për ‘përfitim të shpejtë’, siç ndodhi me krizën ekonomike të vitit 1929 (e njohur si ‘rrëzimi i tregut të aksioneve’ / ‘stock market crash’), si dhe atë të vitit 2008 (e njohur si ‘flluska e pasurive të patundshme’ / ‘real estate bubble’).

Nga: Sali Shasivari

Mirëpo, në disa raste, dora njerëzore ‘bashkëvepron’ me faktorët natyral në krijimin e dridhjeve ekonomike, të cilat shkaktojnë pasoja të paparashikueshme në çdo pore të jetës!

Kështu, ne, sot, jemi dëshmitar të një krize ekonomike, për të cilën, ekspertët vlerësojnë se i tejkalon përmasat e krizave të cilat i mba mend njerëzimi në historinë e tij më të re, duke e krahasuar atë me përmasat e krizës ekonomike botërore të viteve 1929 – 1939 (e njohur si ‘Depresioni i Madh’ / ‘Great Depresion’). Madje, të njejtët ekspertë thonë se, sa më tepër të zgjasë kjo krizë pandemike, po aq më fatale do të jenë pasojat ekonomike!

Sot, aktiviteti ekonomik dhe zhvillimor duket i paralizuar si asnjëherë më parë… një pjesë bukur e madhe e njerëzve kanë mbet pa punë dhe pa të ardhura… niveli i papunësisë shënon shifra rekorde… shumica e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme janë mbyllur… shumë kompani të mëdha gjenden para falimentimit… disa shtete tashmë kanë hyrë në fazë të recesionit ekonomik… organizatat financiare ndërkombëtare kanë ngritur alarmin…!

Përskaj kësaj pasqyre të zymtë ekonomiko-zhvillimore, ekspertët ekonomik paralajmërojnë se, situata është edhe më dramatike se sa që duket për momentin, dhe se, kjo krizë dhe përmasat e saj do të qartësohen në muajt në vijim, pasi që shtetet dhe popujt ta tejkalojnë ‘stuhinë’ shëndetësore, me ç’rast do të fillojë vlerësimi i dëmeve ekonomike!

Andaj, a thua vallë ç’farë ndikoi në shkaktimin e këtij ‘tërmeti’ ekonomiko-zhvillimor?!

Realiteti është se, kjo krizë ekonomike, të cilën po e përjeton bota sot, nuk është pasojë direkte e krizës së ‘Covid19’, por është problem i akumuluar për vite dhe dekada me rradhë, si rezultat i qasjeve, politikave, dhe sistemeve të gabuara ekonomike dhe zhvillimore, edhe atë, si në nivel nacional dhe rajonal, poashtu edhe në atë ndërkombëtar dhe global; duke filluar nga politikat buxhetore, fiskale, zhvillimore, sociale, dhe shëndetësore të shteteve, duke kaluar tek politikat zhvillimore, kreditore, dhe kamatore në nivel të organizatave ekonomike rajonale dhe ndërkombëtare, e deri tek problemi i ‘ekonomisë së tregut’, ‘tregut të lirë’ dhe ‘globalizmit’ në nivel ndërkombëtar.

Mirëpo, nëse dëshirojmë të jemi më të saktë në këtë drejtim, duhet pohuar faktin se, edhe faktorët e sipërpërmendur nuk janë shkaktarë direkt të krizave ekonomike të cilat i ka përjetuar njerëzimi në dekadat e fundit, duke përfshirë këtu edhe krizën ekonomike aktuale, porse, shkaktari kryesor duhet kërkuar tek ideologjitë e gabuara ekonomike, e, me theks të veçantë, tek ‘kapitalizmi i egër’, ‘neo-liberalizmi i pamëshirshëm’, si dhe ‘globalizmi i pashpirtë’.

Është pikërisht kjo ‘trilogji’ (në kuptimin antik grek) e cila ka krijuar këtë çmenduri dhe kaos ekonomik të cilin e përjeton njerëzimi në vitet dhe dekadat e fundit, duke e shndërruar botën në ‘arenë kanibale’, ku ‘peshqit e mëdhenj i hanë të vegjlit’!

Kështu, ‘kapitalizmi i egër’, i cili dominon në pjesën më të madhe të globit për dekada të tëra, fitoi besimin e botës pas rënies së rivalit të tij (komunizmit), me ç’rast, filloi të zgjerohet në formë metastazike, duke vënë si objektiva dhe prioritete të tij kryesore përfitimin, konkurrencën dhe fitoren, në llogari të zhvillimit, përkujdesit dhe mbrojtjes së njeriut; si dhe, duke mundësuar në këtë mënyrë që, 99 përqind e burimeve dhe pasurive të globit, të koncentrohen në dorë të 1 apo 2 përqind të popullatës së përgjithshme botërore!

Në anën tjetër, ‘neoliberalizmi i pamëshirshëm’ (përmes katër shtyllave të tij: privatizimit, çrregullimit, tregut të lirë, dhe qasjes individualiste), arriti që ta rrëzojë fuqinë dhe autoritetin e shtetit, duke forcuar ndikimin e sektorit privat, si dhe duke mundësuar që pushteti të kalojë në duart e korporatave dhe kompanive transnacionale, të cilat janë jashtë çdo kontrolli apo përgjegjësie.

Ndërsa, ‘globalizmi i pashpirtë’ arriti t’i neutralizojë kufijtë virtual në mes shteteve, me ç’rast e përshpejtoi lëvizjen e njerëzve, mallrave dhe teknologjisë (duke përfshirë edhe viruset), dhe ju mundësoi oligarkëve dhe magnatëve ekonomik investime anekënd botës, duke shfrytëzuar forcën e lirë punëtore, aftësitë teknologjike, lehtësimet e taksave, tregjet e mëdha, etj.

E, kur kësaj ‘trilogjie’ ia shton ‘trekëndëshin fatal’ dhe ‘aleancën vrastare’ në mes politikës, biznesit, dhe korporatave mediatike, atëherë del në pah ana reale dhe tejet e shëmtuar e botës në të cilën jetojmë!

Së këndejmi, në momentin që ‘Covid19’ u shpall pandemi, ky ‘faktor trio’ bota e politikës, biznesit dhe mediave), në vend se të bisedojë në lidhje me rrezikun që i kanoset njerëzve, dhe të ndërmerrë hapa të duhur konkret për mbrojtjen e tyre, ai u fokusua në ndikimin e kësaj pandemie ndaj tregjeve ekonomike dhe tregut të bursave! Kështu, shumica e politikanëve djathtistë, në fillim të krizës, hezituan të ndërmarrin masat e duhura mbrojtëse, për shkak të dëmeve që i shkaktojnë këto masa ndaj sistemit ekonomik kapitalist. Bile-bile, u dëgjuan edhe zëra të tillë që thonin se, ‘meqë, pleqët janë më të rrezikuar nga kjo sëmundje, ata duhet të sakrifikojnë jetën e tyre, në funksion të shpëtimit të ekonomisë’! E, s’do mend se, idetë e këtilla nuk vijnë nga zbrazëtira, por të njejtat bazohen në ideologji të caktuara ekonomike, e që në këtë rast, bazohen në mendimet e ekonomistit klasik, Tomas Maltus (Thomas Malthus, 1766-1834), i cili, në mes tjerash, dha idenë e tij se, ‘në botë ka shumë njerëz të varfër që janë joproduktiv; së këndejmi, epidemitë dhe sëmundjet janë të patjetërsueshme dhe të pashmangshme, me qëllim që ekonomitë të jenë më produktive’ (pikëpamje kjo e njohur si ‘Katastrofa Maltusiane’ / ‘Malthusian catastrophe’)!

A thua vallë, cilat do të jenë efektet dhe pasojat e kësaj krize në aspektin ekonomik dhe zhvillimor?

Ndoshta do të dukej e tepërt dhe e panevojshme të bisedohet në lidhje me efektet ekonomike dhe zhvillimore të krizës ‘Covid19’, sidomos kur kemi parasyshë faktin se, në ditët e sotme, dhe në këtë periudhë nëpër të cilën po kalon bota dhe njerëzimi në përgjithësi, pjesa dërrmuese e banorëve të globit, efektet negative ekonomike dhe zhvillimore i ndjejnë drejtpërsëdrejti mbi ‘lëkurën’ e tyre, pa patur nevojë që të bisedojnë dhe analizojnë në lidhje me të njejtat!

Megjithatë, duke marë parasyshë magnitudën e këtij ‘tërmeti’ ekonomik, dhe duke u nisur nga parametrat aktual, ekspertët e kësaj fushe parashikojnë se, kriza aktuale ekonomike do të shkaktojë efekte rrënjësore dhe afatgjate në aspektin ekonomiko-zhvillimor, më të mëdhaja nga ato që duken, edhe atë, jo vetëm në nivel të shteteve, por edhe në atë global.

Në mesin e këtyre efekteve, parashihen:

– Rritja e sentimentit ‘anti-kapitalist’, ‘anti-neoliberal’ dhe ‘anti globalist’; sentiment ky, i cili, ndoshta nuk do të arrijë të triumfojë ndaj këtyre ideologjive, por, sadopak, do të dridhë themelet e tyre, përmes thirrjeve për politika më të drejta ekonomike, ku, jeta e njerëzve (aspekti social dhe shëndetësor) do të ketë përparësi ndaj ‘rrotës prodhuese’. Ndonëse, për momentin, duket se përfituesit e vetëm nga situata e krijuar janë pikërisht korporatat transnacionale si dhe ‘gurut’ dhe oligarkët ekonomik të sojit Amazon, Zoom, Microsoft, etj. (duke përfshirë këtu edhe kompanitë të cilat garojnë për prodhimin e vaksinës, me qëllim të përfitimit përrallorë, në llogari të shëndetit të njerëzve)!
– Krijimi i një rendi të ri multipolar ekonomik botëror, me ç’rast, në skenën globale do të paraqiten ‘lojtarë’ të rinj ekonomik, të cilët do të mundësojnë një barazpeshë më të mirë ekonomike.
– Dridhja e zinxhirit prodhues dhe të eksportit / importit; me ç’rast, shtetet do të hjekin dorë nga konsiderimi i Kinës si ‘fabrikë botërore’, edhe atë, qoftë përmes krijimit të partneriteteve dhe tregjeve të reja më të afërta dhe më të sigurta, apose duke u kthyer në një ‘vetëizolim ekonomik’, përmes përkrahjes së prodhuesve vendor (sidomos në sferat e prodhimtarisë strategjike, siç është industria ushqimore dhe ajo e barërave).
– Kthimi i ‘autoritetit të shteteve’, kundrejt ‘autoritetit dhe hegjemonisë së korparatave dhe kompanive transnacionale’.
– Dominimi i korporatave dhe kompanive të mëdhaja të cilat ofrojnë shërbime ‘online’ (duke përfshirë këtu edhe supermarketet ‘online), në llogari të kompanive të mesme dhe të vogla.
– Shtrydhja e ‘klasës së mesme’, duke shkaktuar zgjerim të mëtejshëm të hendekut në mes të pasurve dhe të varfërve; me ç’rast, sikurse në shumicën e fatkeqësive, pasojat më të rënda do të bien mbi shtresën e të varfërve dhe skamnorëve, duke shkaktuar zgjerimin e kësaj shtrese.
– Rritja e tendencës për mbështetjen e arit në tregtinë ndërkombëtare, në vend të Dollarit Amerikan.
– Rritja e tendencës për zëvendësimin e kartëmonedhave, me valuta elektronike / digjitale; gjë kjo e cila nënkupton edhe kontroll më të madh.

Sido që të shkojnë rrjedhat, e vërteta është se, ajo që po ndodhë me njerëzimin për momentin, është gjendje e papresedencë, dhe se, e njejta, i tejkalon dëshirat dhe planet e çfarëdo qenie apo entiteti njerëzor.

Së këndejmi, nën hijen e këtij kompleksiteti dhe dinamizmi, është tejet e vështirë që të jepen prognoza dhe parashikime të sakta.

Mirëpo, ajo që është poashtu e vërtetë, është fakti se, njerëzimi ndoshta nuk do të ketë shansë dhe mundësi tjetër – më të mirë se sa kjo situatë – për rishikimin e modelit aktual ekonomik, zhvillimor dhe social, si dhe ndryshimin e të njejtit.

Në saje të kësaj që u tha, nëse, ai (njerëzimi), përskaj gjitha sakrificave dhe dhimbjeve, pranon që – pas kësaj krize – të kthehet në avazin e vjetër të nënshtrimit konsumerist ndaj ‘shushunjëzave’ dhe gjakpirësve materialist, atëherë, një gjë e këtillë, jo vetëm që do të ishte naivitet dhe çmenduri, por, nënshtrimi i tillë do të ishte më se i merituar.

Andaj, kujdes!